Tomasz Kupiec, Dorota Celińska-Janowicz – Uniwersytet Warszawski, EUROREG
W Polsce, jak i w żadnym innym kraju, nie można mówić o jednej jednolitej praktyce ewaluacji. To co obserwujemy, to zbiór różnych praktyk, rozwijających się w odmienny sposób w ramach różnych polityk publicznych, na różnych szczeblach administracji oraz w sektorze niepublicznym. W tym kontekście szczególnie mało zbadanym obszarem pozostaje ewaluacja na szczeblu samorządu lokalnego. Nasz niedawny artykuł rzuca światło na tę tematykę, analizując praktyki ewaluacji w miastach na prawach powiatu w latach 2010–2021.
Pełny tekst artykułu można znaleźć tutaj.
Ewaluacja w samorządzie lokalnym – gdzie jesteśmy?
Ewaluacja, jako narzędzie oceny polityk publicznych, od lat cieszy się uznaniem za swoje znaczenie w doskonaleniu wdrażanych działań. W Polsce rozwój tej praktyki nastąpił głównie pod wpływem funduszy unijnych, które wymusiły obowiązek prowadzenia ewaluacji. Jednak ewaluacja poza tym kontekstem, szczególnie na poziomie lokalnym, pozostaje słabo zbadana. Miasta na prawach powiatu, będące specyficzną kategorią samorządów łączącą zadania gmin i powiatów, stanowią naturalny obszar do takich analiz – ich kompetencje i budżety umożliwiają bardziej rozwinięte podejście do oceny działań.
Zakres i wyniki badań
Analiza obejmowała dane z lat 2010–2021 i 55 miast na prawach powiatu. Wyniki pokazały, że 62% z nich przeprowadziło co najmniej jedną ewaluację w tym okresie, a łączna liczba zrealizowanych badań wyniosła 469. Co więcej, widoczny jest trend wzrostowy – liczba badań rocznie wzrosła z 13 w 2010 roku do 65 w 2020 roku.
Najwięcej badań przeprowadzono w Warszawie (132), co stanowi 28% wszystkich analizowanych ewaluacji. W czołówce znalazły się także Kraków (40), Gdynia (33) oraz Płock (29). Ciekawe jest jednak, że wiele mniejszych ośrodków także wykazuje aktywność w tym zakresie, co sugeruje, że praktyka ewaluacji rozprzestrzenia się z większych miast na mniejsze.
Jakie obszary są najczęściej ewaluowane?
Analiza tematyczna pokazała, że najpopularniejszymi obszarami były polityka społeczna (24% wszystkich badań) oraz budżet obywatelski (20%). Inne znaczące tematy to edukacja (12%), strategia rozwoju (7%) oraz kultura (6%). Co ciekawe, ewaluacja budżetu obywatelskiego jako tematu pojawiła się dopiero w 2014 roku, ale szybko zyskała na popularności, osiągając szczyt w 2017 roku.
Mniej popularnymi obszarami były turystyka, gospodarka i bezpieczeństwo, w których przeprowadzono zaledwie kilka badań. Warto jednak zauważyć, że dominacja tematów takich jak polityka społeczna czy budżet obywatelski pokazuje, że miasta coraz częściej wykorzystują ewaluację do oceny działań wpływających bezpośrednio na życie mieszkańców.
Ewaluacje procesowe kontra ewaluacje efektów
Jednym z istotnych wniosków jest przewaga badań procesowych nad badaniami oceniającymi efekty działań. Aż 87% wszystkich analiz dotyczyło procesów wdrażania interwencji, a tylko 57% – efektów. Może to wynikać z faktu, że badania procesowe są łatwiejsze do przeprowadzenia i często realizowane wewnętrznie przez urzędników.
Interesujące jest także to, że jedynie Warszawa miała większy udział badań dotyczących efektów (66%) niż procesów (55%). W większości miast badania efektów były wyraźnie mniej popularne, co może wskazywać na ich mniejszą dostępność lub trudności w ich realizacji.
Kto realizuje ewaluacje?
Pod względem organizacji ewaluacji w miastach na prawach powiatu obserwujemy równowagę między badaniami wewnętrznymi (47%) a zewnętrznymi (52%). O ile badania funduszy unijnych są niemal zawsze zlecane firmom zewnętrznym, o tyle w przypadku innych tematów, takich jak polityka społeczna czy budżet obywatelski, badania są często realizowane przez urzędników.
Model wewnętrznej realizacji badań, choć bardziej ekonomiczny, budzi pytania o niezależność i wiarygodność wyników. Ewaluacje zlecane zewnętrznym ekspertom mogą dostarczać bardziej obiektywnych wniosków, ale są również bardziej kosztowne.
Wnioski i rekomendacje
Badanie pokazało, że praktyka ewaluacji w miastach na prawach powiatu rozwija się i nabiera znaczenia. Chociaż jej skala jest jeszcze ograniczona, a wiele miast pozostaje poza analizowanym zjawiskiem, ewaluacja zyskuje coraz większe uznanie jako narzędzie wspierające podejmowanie racjonalnych decyzji.
Jednym z kluczowych wyzwań pozostaje jednak brak standaryzacji tej praktyki. Brakuje wspólnych ram i wytycznych, które mogłyby zwiększyć jakość oraz użyteczność badań. Rozwój potencjału analitycznego w administracji lokalnej, zwłaszcza poprzez wspieranie realizacji badań wewnętrznych, wydaje się obiecującym kierunkiem na przyszłość.
Podsumowując, ewaluacja w samorządzie lokalnym ma potencjał, by stać się istotnym elementem zarządzania, szczególnie w kontekście rosnącej potrzeby podejmowania decyzji opartych na dowodach. Jeżeli jednak ma się to udać, konieczne są dalsze badania, wspieranie wiedzy urzędników oraz tworzenie standardów dla tej praktyki.
Chcesz dowiedzieć się więcej? Przeczytaj nasz artykuł tutaj.