Monika Bartosiewicz-Niziołek – Prezeska Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego.

Tegoroczna konferencja Europejskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego odbyła się w Rimini w dniach 23-27 września, pod hasłem Better Together 2024: Collaborative Thought and Action for Better Evaluation. („Współpraca w myśleniu i działaniu na rzecz lepszej ewaluacji”). Kluczowym pojęciem tego wydarzenia była „współpraca”, na której koncentrowały się trzy główne wątki konferencji: colaborative action, colaborative thinking, colaborative practice. Wydarzenie to zgromadziło rzeszę odbiorców uczestniczących w różnorodnych sesjach, pośród których nie zabrakło tematów ważnych i trudnych, nawiązujących do bieżącej sytuacji za naszą wschodnią granicą.

Niniejszy wpis poświęcony jest jednej z sesji dyskusyjnych, której przewodnim tematem była „Osobista rezyliencja (odporność psychiczna) i synergia ukraińskich ewaluatorów: znajdowanie możliwych rozwiązań w niemożliwych sytuacjach”. W sesji wzięły udział cztery osoby reprezentujące Ukraińskie Stowarzyszenie Ewaluacyjne (UEA) – Olga Mrinska (w roli moderatorki), Olha Krasovska, Iryna Kravchuk oraz Dmytro Kondratenko (przedstawiciel Caritas Ukraina), a także Iryna Gryga, Sarah Bolger (IOD PARC) oraz Monika Bartosiewicz-Niziolek (PTE). Na końcu opracowania znajdują się krótkie notki dotyczące tych osób.

Sesja przybrała formę moderowanej dyskusji z elementami storytellingu, w której dzielono się osobistymi historiami. Spotkanie miało na celu otwarcie debaty na temat wyzwań wobec ewaluacji związanych z działaniami wojennymi i kryzysami humanitarnymi, ukazując te zagadnienia z różnych perspektyw. Sesja skupiła się na wzmacnianiu potencjału ewaluacyjnego na poziomie indywidualnym i grupowym, budowaniu odporności psychicznej oraz wspieraniu synergii między profesjonalistami w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe.

Moderowana dyskusja koncentrowała się na osobistych doświadczeniach związanych z wojną w Ukrainie, a jej temat nawiązywał do hasła przewodniego konferencji:. Rozmowa pokazała, jak krajowa i międzynarodowa współpraca oraz synergia działań wzmacniają kulturę ewaluacyjną, wspierają wzajemne uczenie się i pomagają budować odporność w obliczu kryzysu zbrojnego.

Pełnoskalowy konflikt w Ukrainie, który rozpoczął się 24 lutego 2022 roku, postawił przed ukraińską społecznością ewaluacyjną wiele wyzwań. Wielu ewaluatorów/ek straciło pracę, a część została zmuszona do wyjazdu za granicę, by na nowo budować swoje życie osobiste i zawodowe. Ci, którzy pozostali w Ukrainie, kontynuują pracę w ekstremalnych i niebezpiecznych warunkach.

Uczestnicy sesji dzielili się doświadczeniami z ostatnich dwóch lat, pokazując, jak pomimo licznych przeciwności można kontynuować działania ewaluacyjne. Podkreślili też rolę wsparcia partnerów z Europy, które wzmacnia wspólny potencjał, ułatwia wymianę dobrych praktyk i rozwija osobistą odporność na trudne sytuacje.

Dr Olha Krasovska, była przewodnicząca UEA, rozpoczęła sesję, dzieląc się refleksjami na temat przenoszenia ukraińskich doświadczeń do pracy ewaluacyjnej w Wielkiej Brytanii. Opowiedziała, jak kierowała organizacją ukraińskich ewaluatorów w momencie wybuchu wojny. Przypadek sprawił, że w dniu inwazji Zarząd UEA zaplanował zdalną promocję nowego portalu. Mimo wielu wątpliwości oraz niepewności, spotkanie się odbyło – w chwili, gdy Rosja zajmowała Charków i inne miejscowości wokół Kijowa, w tym jedną z nich oddaloną o mniej niż 7 km od domu Olhi. Patrząc wstecz, Olha uważa, że kontynuacja działań na rzecz UEA była w tym momencie kluczowa.

Ostatnie dwa lata były dla UEA bardzo intensywne: uruchomiono nową stronę internetową, podpisano umowy o współpracy (m.in. z PTE, EES) oraz zorganizowano sesję na konferencji EES w Kopenhadze. UEA zainicjowała również międzynarodową konferencję, by dzielić się swoimi doświadczeniami i promować lokalność ewaluacji oraz współpracę różnych interesariuszy. Wsparcie, jakie uzyskało wówczas UEA, pozwoliło jej się rozwinąć – choć liczy około 60 członków/iń, nawiązała kontakt z kolejnymi 20 osobami i buduje sieć ekspertów wspierających organizacje międzynarodowe w Ukrainie.

Olha opowiedziała także o swoich doświadczeniach w roli ewaluatorki w brytyjskim samorządzie lokalnym, gdzie wdrożyła dobre praktyki zebrane podczas pracy w Ukrainie. Brytyjska kultura pracy wymagała od niej stałego zatrudnienia, choć wcześniej wolała pracować jako niezależna konsultantka. Z zaskoczeniem odkryła jednak, że praca dla samorządu obejmuje różnorodne i liczne projekty (ponad 200). Możliwość współtworzenia systemu monitoringu i ewaluacji (M&E) dała jej poczucie wpływu, a włączenie modeli logicznych do procesów biznesowych oraz udział zespołu ewaluacyjnego na etapie inicjowania projektów – co dla brytyjskiej organizacji samorządowej było dużą zmianą – poczytuje za swój osobisty sukces.

Kierując się swoją pasją, Olha kontynuuje też działalność konsultingową w Ukrainie, wykorzystując w tym celu urlopy i swój wolny czas. Zdobyta w Wielkiej Brytanii wiedza, szczególnie z zakresu projektów społecznych, może się jej przydać w dalszej pracy służącej rozwojowi Ukrainy.

Dr Iryna Kravchuk, pochodząca z Łucka na zachodniej Ukrainie, podzieliła się swoją inspirującą drogą zawodową, która przeprowadziła ją od krajowej konsultantki w Ukrainie do właścicielki wielokulturowej firmy badawczej w Warszawie. Założycielka UEA i członkini PTE, dziś prowadzi firmę Creative Research&MEL Consulting, realizującą badania społeczne i ewaluacyjne.

Iryna wskazała kilka praktycznych porad dla osób zakładającą swoją działalność w nowym kraju. Podkreśliła znaczenie posiadania oszczędności, które pomagają przetrwać do czasu znalezienia stabilnych dochodów. W jej ocenie, kariera twórcza pełna jest wzlotów i upadków, stanowiących część procesu uczenia się. Szczególnie trudne bywają początki, ale Iryna, jako matka trójki dzieci, podkreśliła, że nie ma prawa się poddać – obecnie studiuje przedsiębiorczość i rozwija swoją działalność. W ostatnim czasie zrealizowała ewaluacje dla USAID w Ukrainie oraz dla IRFC w Polsce.

Iryna opisała wyzwania, z jakimi się mierzy, w tym brak stabilności zawodowej, trudności z przygotowywaniem ofert przy jednoczesnym prowadzeniu badań, a także przerwy w dostawie prądu i alerty lotnicze, które komplikują zbieranie danych w Ukrainie. Podkreśliła, że ewaluacje wymagają elastycznego planowania z rezerwą czasową i etapowymi płatnościami, by zapewnić stabilność finansową i czas na regenerację.

W adaptacji do nowej rzeczywistości pomogło jej „zwinne” zarządzanie, docenianie radosnych momentów (rodzina, hobby, podróże), a także kreatywność i ciekawość. Iryna zwróciła uwagę na istotną rolę empatii, która pozwala lepiej zrozumieć osoby badane, ale może też stanowić obciążenie emocjonalne. Praktykuje „umysł początkującego”, inspirowany filozofią buddyjską, co pozwala jej otworzyć się na nowości, unikać przedwczesnych osądów i rozwijać odporność psychiczną, bez uprzedzeń i stereotypów.

Dmytro Kondratenko, realizujący ewaluacje dla Caritas Ukraina, podzielił się dobrymi praktykami dotyczącymi prowadzenia badań w kraju ogarniętym wojną. Opowiedział o wyzwaniach, z którymi mierzy się jako szef MEL, oraz możliwościach monitoringu i współpracy z zespołem MEAL podczas trwającego kryzysu humanitarnego.

Obecnie prowadzone są ewaluacje w czasie rzeczywistym (real time evaluations) oraz szybkie oceny (rapid assessments), które dostarczają danych niezbędnych do podejmowania natychmiastowych decyzji dotyczących pomocy humanitarnej. W takich warunkach głębokie zrozumienie lokalnego kontekstu oraz perspektywa lokalnych ewaluatorów/ek są nieodzowne.

Wojna znacząco zmieniła charakter ewaluacji prowadzonych w Ukrainie – od rozwojowych do humanitarnych. Problemem stała się utrata wykwalifikowanego personelu z powodu przesiedleń i uchodźstwa, a także brak kontaktu z badaczami na terenach okupowanych. W miejscach, gdzie ewaluacja jest niezbędna, często brakuje lokalnych specjalistów, a w innych prowadzenie badań bywa niemożliwe lub wymaga specjalnych pozwoleń. W związku z tym występują istotne braki danych, które trzeba uzupełniać różnymi źródłami i metodami. W tej sytuacji kluczowe jest wykorzystanie danych zastanych oraz nawiązywanie partnerstw z lokalnymi aktorami. Prowadzenie ewaluacji w warunkach wojennych wymaga dużej elastyczności.

Technicznym wyzwaniem pozostaje brak prądu i internetu, co wymaga łączenia metod online i offline. Dmytro podkreślił, że lokalni ewaluatorzy powinni być zawsze zaangażowani w badania, ponieważ ich znajomość kontekstu jest niezbędna. Dmytro zakończył swoje wystąpienie wnioskiem, że doświadczenia ukraińskich ewaluatorów/ek mogą być cenne także dla innych krajów, a także zapowiedział rozpoczęcie badań typu early recovery and development, aby lepiej przygotować się do odbudowy kraju po zakończeniu wojny.

Sarah Bolger przedstawiła swoje doświadczenia z prowadzenia ewaluacji w sektorze humanitarnym, podkreślając znaczenie „ulokalnienia” tego procesu. Wskazała, że uwzględnienie lokalnego kontekstu – szczególnie różnic kulturowych – ma kluczowe znaczenie dla przebiegu ewaluacji, efektywności oraz wykorzystania jej wyników. Sarah zaznaczyła, że w ewaluację od samego początku powinni być angażowani lokalni ewaluatorzy/ki, którzy najlepiej rozumieją specyficzne uwarunkowania.

Sarah podzieliła się też doświadczeniami ze współpracy z ukraińskimi badaczami, m.in. przy ewaluacjach pomocy humanitarnej realizowanej przez Centrum Dialogu Humanitarnego, a także refleksjami z innych kontekstów humanitarnych. Skoncentrowała się na kilku kluczowych aspektach: organizacyjnych (np. dobór zespołu), aksjologicznych (inkluzywne podejście), metodycznych (elastyczne podejścia jakościowe i walidacja danych) oraz etycznych. Jej zdaniem inkluzywność powinna obejmować: zróżnicowany skład zespołów, metodykę badań uwzględniającą specyfikę kulturową, sposoby pracy z grupami docelowymi oraz wspólne tworzenie rekomendacji. Sarah omówiła również wyzwania i możliwości wzmacniania współpracy podczas ewaluacji humanitarnych oraz wspomniała o swoich warsztatach dla UEA poświęconych tym zagadnieniom.

Iryna Gryga, początkująca ewaluatorka, podzieliła się swoimi inspiracjami i doświadczeniami z rozpoczęcia kariery w obliczu wojny w Ukrainie. Opowiedziała o perspektywach i trudnościach, z jakimi mierzy się jako młoda profesjonalistka pracująca poza krajem urodzenia. Obecnie mieszka i uczy się w Wielkiej Brytanii, planując poświęcić swoją karierę ewaluacji – zdobyte tu wykształcenie zamierza wykorzystać na rzecz Ukrainy.

Ewaluacja stanowi dla Iryny źródło rozwoju: poznawanie nowych miejsc, inspirujących ludzi i odkrywanie różnych zagadnień daje jej poczucie wpływu na projekty, które mogą się zmieniać na skutek proponowanych przez ewaluatorów/ki rekomendacji. Iryna uważa, że ewaluacja powinna odegrać kluczową rolę w odbudowie Ukrainy i kształtowaniu jej przyszłości. W ramach przygotowań do tej roli odbyła staż w kijowskim biurze Fundacji Europy Wschodniej, która aktywnie działa w obszarze rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Aby wesprzeć przyszłą edukację i karierę, Iryna rozwija swoje umiejętności, ucząc się matematyki, psychologii i dramy oraz odnosząc sukcesy w brytyjskim liceum. Doskonali zdolności pracy zespołowej, komunikacji, kreatywności i rozwiązywania problemów. Zachęca też innych młodych ludzi, aby otwierali się na nowe możliwości.

Monika Bartosiewicz-Niziołek omówiła współpracę Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego (PTE) z ukraińskimi ewaluatorami zarówno na poziomie indywidualnym, jak i instytucjonalnym. PTE wspiera ukraińskich partnerów od początku wojny, ale ich relacje sięgają wcześniejszych lat, w tym współpracy akademickiej i wizyty studyjnej Iryny Kravchuk, która badała polski system ewaluacji w ramach swojej pracy doktorskiej. Kolejne lata tej współpracy przyniosły wymianę dobrych praktyk, uczestnictwo w webinariach, konferencjach i wspólne projekty badawcze.

Po wybuchu wojny PTE zebrało fundusze na podstawowe potrzeby dla wewnętrznych uchodźców w Ukrainie. Zainicjowano też współpracę z Olhą Krasovską, ówczesną przewodniczącą UEA, co zaowocowało listem otwartym wyrażającym poparcie dla Ukrainy i apel o pomoc, który przekazano różnym organizacjom ewaluacyjnym (m.in. EES, IOCE, NESE). Monika opowiedziała także o bezprecedensowej reakcji polskiego społeczeństwa, które masowo angażowało się w pomoc ukraińskim uchodźcom, wśród których przeważały kobiety i dzieci.

Monika podzieliła się też doświadczeniami z badań ewaluacyjnych z udziałem ukraińskich uchodźczyń, podkreślając różnice kulturowe, takie jak np. skłonność do unikania krytycznych opinii. Zwróciła uwagę, że wsparcie „lokalnego przewodnika” oraz zaangażowanie lokalnych badaczy już na wczesnych etapach ewaluacji jest kluczowe dla zapewnienia jej wysokiej jakości. Ewaluatorzy/ki powinni być też przygotowani na silne emocje związane z traumą wojenną osób badanych i zetknięcie z ludzkimi tragediami.

Informacje nt. osób uczestniczących w sesji:

Dr Olha Krasovska jest starszą konsultantką z 15-letnim doświadczeniem w projektowaniu, wdrażaniu, zarządzaniu i ewaluacji projektów w obszarze decentralizacji, samorządu lokalnego i demokracji lokalnej, polityki regionalnej, w tym MŚP. W latach 2020-2023 była przewodniczącą UEA, a obecnie należy też do EES i UKES.

Dr Iryna Kravchuk jest właścicielką „Creative Research&MEL Consulting” z 15-letnim doświadczeniem w doradztwie MEL na Ukrainie i w Europie Wschodniej w zakresie rozwoju lokalnego, pomocy humanitarnej, walki z korupcją, reformy na rzecz decentralizacji, rzecznictwa, edukacji i projektów społeczeństwa obywatelskiego finansowanych przez USAID, Disaster Emergency Committee, UNDP, Bank Światowy, MSZ i MRR w Polsce, a także International Renaissance Foundation. Pracuje od 23 lat w obszarze rozwoju międzynarodowego, badań i zarządzania. Jest doktorem nauk w zakresie administracji publicznej oraz współzałożycielką Ukraińskiego Stowarzyszenia Ewaluacyjnego, a także pierwszą przewodniczącą UEA (w latach 2013-2015) oraz członkinią zarządu (2015-2023).

Dmytro Kondratenko jest ukraińskim ewaluatorem i menedżerem ds. zapewniania jakości w Caritas Ukraina, mającym duże doświadczenie zarówno w monitorowaniu, jak i zewnętrznych ewaluacjach programów humanitarnych oraz rozwojowych. Jest również specjalistą w zakresie tzw. lokalności (localization) pomocy humanitarnej oraz odpowiedzialności wobec ludności dotkniętej kryzysem. Był przewodniczącym UEA w latach 2018-2020, zaś obecnie pełni funkcję członka zarządu tej organizacji.

Iryna Gryga jest uczennicą liceum, która postanowiła poświęcić swoje życie zawodowe ewaluacji. Uczestniczyła w poprzednich konferencjach EES w Salonikach i Kopenhadze jako gość i zainspirowana tymi wydarzeniami postanowiła wziąć udział w konferencji po raz pierwszy w roli prelegentki.

Dr Olga Mrinska jest zastępczynią dyrektora oraz ewaluatorką w Independent Evaluation Department Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD). Zanim dołączyła do EBRD w 2016 r., zajmowała różne stanowiska w rządzie, pracując w Department for International Development (DFID), organizacjach międzynarodowych i ośrodkach analitycznych w Ukrainie oraz Wielkiej Brytanii. Posiada doktorat z geografii ekonomicznej i społecznej oraz jest autorką licznych publikacji na temat regionalnego rozwoju społeczno-ekonomicznego, zarządzania regionalnego i miejskiego oraz policy impact. Jest współzałożycielką Urban Space 500, przedsiębiorstwa społecznego mającego na celu wspieranie inkluzywnego i zrównoważonego wzrostu jej rodzinnego miasta, Kijowa.

Sarah Bolger jest główną konsultantką w IOD PARC i kieruje peacebuilding portfolio. Jest specjalistką ds. konfliktów, lokalności i gender, a także członkinią UNDP MEL Sandbox. Wcześniej występowała na dorocznych konferencjach UEA oraz Australian Evaluation Society.

Monika Bartosiewicz-Niziołek pełni funkcję prezeski Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego, a także członkini Grupy Sterującej Ewaluacją Polityki Spójności w Polsce, Rady Doradczej Sieci Europejskich Towarzystw Ewaluacyjnych (NESE) oraz Rady Międzynarodowej Akademii Ewaluacji (IEAc). Jest autorką i współautorką licznych raportów ewaluacyjnych (głównie w dziedzinie edukacji i polityki społecznej), a także ponad 30 publikacji naukowych oraz popularno-naukowych dotyczących ewaluacji. Ponadto prowadzi szkolenia na ten temat.

Opracowanie na podstawie abstraktu zgłoszonego na XV konferencję EES w Rimini  oraz treści zaprezentowanych podczas sesji: Monika Bartosiewicz-Niziołek przy wsparciu Iryny Kravchuk.