Aida El-Khoury de Paula (Ph. D.) – Członkini Zarządu AproEval (Iberian Association of Professional Evaluation – Iberyjskie Stowarzyszenie Profesjonalnej Ewaluacji)
Z pewnym opóźnieniem, niemniej entuzjastycznie, dzielimy się relacją ze spotkania sieci Europejskich Towarzystw Ewaluacyjnych (Network of Evaluation Societies in Europe – NESE), które miało miejsce 26 września 2024 roku, podczas XV Konferencji Europejskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego (European Evaluation Society- EES) w Rimini. Spotkanie NESE zgromadziło przedstawicieli i przedstawicielki towarzystw europejskich oraz międzynarodowych sieci ewaluacyjnych, koncentrując się na roli NESE w budowaniu potencjału woluntarystycznych organizacji na rzecz profesjonalizacji ewaluacji (Voluntary Organizations for Professional Evaluation[1]) i wzmacnianiu praktyk ewaluacyjnych w Europie.
Rola i misja NESE
Spotkanie rozpoczęło się od prezentacji przewodniczącego NESE, Nicola Orlando, który podkreślił, że NESE jest otwartą organizacją sieciową, działającą na zasadzie non-profit, która wspiera krajowe towarzystwa ewaluacyjne oraz nieformalne grupy ewaluatorów/ek. Organizacja dąży do wzmacniania kultury ewaluacyjnej w Europie poprzez wymianę dobrych praktyk, budowanie partnerstw oraz promowanie wysokiej jakości ewaluacji.
NESE prowadzi regularne, comiesięczne spotkania online, organizuje webinaria, a także wspiera organizacje członkowskie w aplikowaniu o granty w ramach międzynarodowych inicjatyw (np. Erasmus+). Kluczową rolę w działalności NESE odgrywa Rada Doradcza, w skład której wchodzą przedstawiciele/ki europejskich towarzystw ewaluacyjnych (aktualnie Greckiego, Włoskiego, Austriacko-Niemieckiego, Hiszpańsko-Portugalskiego, Polskiego, a także nieformalnej sieci obejmującej kraje Zachodnich Bałkanów, w tym Serbię).
Projekt NESE dot. Kluczowych Zasad Horyzontalnych
Dr Angela Wroblewski, członkini Rady Doradczej NESE, reprezentująca DeGEval (Society for Evaluation for Austria and Germany – Towarzystwo Ewaluacyjne Austrii i Niemiec), przedstawiła wyniki projektu realizowanego przez NESE w latach 2021–2023. Projekt ten był wdrażany w ramach inicjatywy EvalPartners oraz IOCE (International Organization for Cooperation in Evaluation – Międzynarodową Organizację na rzecz Współpracy w Zakresie Ewaluacji) i miał na celu wzmocnienie VOPEs poprzez opracowanie Wspólnej Ramy Odniesienia obejmującej dziesięć Kluczowych Zasad Horyzontalnych, takich jak: prawa człowieka, demokracja, partnerstwo, równość, w tym równość płci, sprawiedliwość społeczna, innowacyjność, inkluzywność, dobre rządzenie oraz zrównoważony rozwój.
Przeprowadzone badanie obejmujące mapowanie aktywności VOPEs, analizę luk oraz analizę SWOT[2] wykazało, że choć Zasady te są powszechnie uznawane, to ich implementacja w działalności VOPEs nie jest prowadzona w systematyczny sposób. Obszary takie jak równość płci i zrównoważony rozwój były w większym stopniu obecne w działaniach VOPEs, jednak istnieje potrzeba bardziej ustrukturyzowanego podejścia do upowszechniania ww. Zasad.
W ramach projektu opracowano także zalecenia wspierające włączenie Kluczowych Zasad Horyzontalnych do praktyk ewaluacyjnych, a także statutów i innych dokumentów opracowywanych przez VOPEs[3], jak również promowanie szerszego wykorzystania Deklaracji z Salonik, która dotyczyła uwzględniania w działaniach ewaluacyjnych takich zasad jak demokracja, prawa człowieka oraz dobre rządzenie.
Publikacja nt. ewaluacji wydana z okazji 20-lecia HES
Dr Dimitra Ionnou, była prezeska Hellenic Evaluation Society (HES) zaprezentowała nową publikację pt. The Political Economy of Evaluation in Greece, która zawiera rozdział opracowany przez Radę Doradczą NESE dotyczący Kluczowych Zasad Horyzontalnych. W książce wydanej pod redakcją prof. Petrakisa, prof. Boufounou i prof. Kostisa (wyd. Springer) podkreśla się znaczenie ewaluacji w procesie podejmowania decyzji oraz realizacji polityk publicznych, szczególnie w obliczu kryzysów społecznych i gospodarczych.
Współpraca międzynarodowa
Monika Bartosiewicz-Niziołek zwróciła uwagę na potencjał współpracy i korzyści wynikające z wymiany dobrych praktyk pomiędzy europejskimi VOPEs a międzynarodowymi organizacjami parasolowymi (tj. skupiającymi krajowe VOPEs), takimi jak Asia Pacific Evaluation Association (APEA), African Evaluation Association (AfrEA) czy Latin American Evaluation Network (ReLAC). Choć możliwości podjęcia tego rodzaju współpracy nie były wcześniej brane pod uwagę przez NESE, wymiana pomysłów może być inspirująca dla wszystkich zaangażowanych stron, służąc wspieraniu ich rozwoju oraz podnoszeniu jakości ewaluacji w skali globalnej.
Qudratullah Jahid (wiceprezes APEA i prezes Afgańskiego VOPE) przedstawił działania na rzecz rozwoju społeczności ewaluacyjnych w rejonie Azji i Pacyfiku, które APEA wspiera poprzez szyte na miarę inicjatywy, rozwijanie przywództwa i wzajemne uczenie się. W ostatnim czasie APEA wspomagała ustanowienie społeczności ewaluacyjnych w Azerbejdżanie i na Fidżi, koncentrując się na lokalnym zarządzaniu i zrównoważonym rozwoju.
Sebastian Codas Salinas (skarbnik ReLAC i prezes Paragwajskiego VOPE) omówił 20-letnie doświadczenia ReLAC w profesjonalizacji ewaluacji i jej roli w rzecznictwie oraz wzmacnianiu kultury ewaluacyjnej poprzez integrację terytorialną i tematyczną. Wyzwania, z którymi boryka się ReLAC obejmują angażowanie VOPEs oraz uznanie roli ewaluacji w kształtowaniu polityk publicznych.
Ada Ocampo prezeska Międzynarodowego Stowarzyszenia Ewaluacji Rozwojowej (International Development Evaluation Association – IDEAS) omówiła rolę i działania IDEAS jako globalnej sieci ewaluatorów indywidulanych oraz instytucjonalnych, której celem jest wzmocnienie funkcji ewaluacji i wkład w jej rozwój. IDEAS co dwa lata organizuje międzynarodowe konferencje, wydaje darmowe publikacje (do pobrania w wersji elektronicznej), a także uczestniczy w aktualizacji przewodnika dot. ewaluacji Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDG) wraz z UNICEF i innymi partnerami. Ada podkreśliła zaangażowanie IDEAS w promowanie ewaluacji SDGs prowadzonej przez poszczególne kraje i jej kluczową rolę w nowej rezolucji w sprawie wzmocnienia dobrowolnych przeglądów krajowych (Voluntary National Review – VNR). Ponadto Ada wspomniała, że IDEAS bada mechanizmy certyfikacji i akredytacji zawodu ewaluatora na poziomie globalnym. Następnie prezeska IDEAS zaprosiła wszystkich obecnych do współpracy przy nadchodzącej konferencji IDEAS w marcu 2025 r., prosząc o włączenie się w jej organizację i prowadzenie sesji. Swoje wystąpienie Ada zakończyła podkreślając znaczenie włączenia do ewaluacji tematyki demokracji, praw człowieka i dobrego rządzenia, szczególnie w przypadkach, w których te wartości są zagrożone.
Aida podziękowała Adzie Ocampo za jej wystąpienie oraz realizowanie przez IDEAS różnych inicjatyw, które inspirują społeczność ewaluacyjną na całym świecie – zarówno VOPEs, jak i NESE, do wzmacniania potencjału organizacji krajowych i tworzenia przez nie partnerstw. Aida podkreśliła wagę uwzględniania w ewaluacji takich wartości jak demokracja, prawa człowieka i dobre rządzenie, a także innych Kluczowych Zasad Horyzontalnych, o których była mowa podczas prezentacji Angeli.
Wyzwania i potrzeby VOPEs w Europie
Przedstawiciele/ki VOPEs z Francji, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Ukrainy i Finlandii wskazali na chęć współpracy z NESE, podkreślili potrzebę zwiększenia świadomości roli i działalności tej organizacji, a także poprawy komunikacji. Do kluczowych wyzwań, z którymi mierzą się ich organizacje zaliczyli:
- Profesjonalizację ewaluacji – potrzebę opracowania systemów akredytacji i certyfikacji europejskich ewaluatorów, które będą służyć uznaniu ich kompetencji,
- Poprawę komunikacji i sieciowania – zwiększenie wymiany doświadczeń między VOPEs, wzajemnego uczenia się oraz budowania silniejszej społeczności praktyków ewaluacji,
- Zaangażowanie ewaluacji w tworzenie polityk krajowych i międzynarodowych – wiele VOPEs stara się o zwiększenie swojej widoczności oraz wzmocnienie roli ewaluacji w procesie podejmowania decyzji na poziomie krajowym, zaś NESE może skutecznej wspierać te dążenia.
Dr Mihajlo Djukic podzielił się doświadczeniami Serbii, gdzie obecnie trwają prace nad sformalizowaniem działań krajowego towarzystwa ewaluacyjnego oraz aktywizacją regionalnej sieci ewaluacyjnej na Bałkanach (Western Balkan Evaluation Network – WBEN). Serbskie Towarzystwo Ewaluacyjne działało nieformalnie przez kilka lat, głównie jako grupa badaczy i profesjonalistów środowiska obywatelskiego zainteresowanych ewaluacją. Obecnie prowadzony jest proces, w wyniku którego organizacja ta uzyska osobowość prawną. Serbia aktywnie uczestniczy w pracach regionalnej sieci WBEN, która co dwa lata organizuje konferencję gromadzącą ewaluatorów/ki z krajów Bałkanów Zachodnich. Najbliższa konferencja odbędzie się w Bośni i Hercegowinie (w Sarajewie) w październiku 2025 roku. Mihajlo podkreślił silną współpracę Serbii z partnerami regionalnymi i ich chęć większego zaangażowania się w międzynarodowe sieci VOPEs, takie jak NESE. Serbskie Towarzystwo postrzega tę współpracę jako okazję do zwiększenia swojego potencjału i uczenia się na doświadczeniach innych europejskich VOPEs. Mihajlo zakończył swoje wystąpienie, wyrażając uznanie dla wysiłków podejmowanych przez NESE oraz potwierdzając, że Serbskie Towarzystwo Ewaluacyjne zamierza aktywnie komunikować się z europejską siecią VOPEs podczas formalizowania swojej działalności.
Francuskie Towarzystwo Ewaluacyjne wskazało na potrzebę poprawy komunikacji między NESE a jego członkami, zauważając, że zasoby NESE mogłyby znacznie wzmocnić inicjatywy krajowe, zwłaszcza w zakresie prac nad profesjonalizacją ewaluacji.
Ukraińskie Towarzystwo Ewaluacyjne wyraziło chęć wzajemnego uczenia się i współpracy na rzecz ewaluacji działań humanitarnych, w zakresie której Ukraina posiada obecnie duże doświadczenie z powodu wybuchu wojny na jej terytorium.
Fińskie Towarzystwo Ewaluacyjne podkreśliło znaczenie skutecznego wykorzystywania wyników ewaluacji w procesach decyzyjnych, które mogłoby ulec poprawie również w Finlandii, dzięki wykorzystaniu doświadczeń innych krajów.
Norweskie Towarzystwo Ewaluacyjne (NES) podkreśliło potrzebę współpracy na poziomie europejskim w celu lepszego zrozumienia, jak działają różne towarzystwa ewaluacyjne, uczenia się od siebie nawzajem oraz dzielenia się dobrymi praktykami. Profesjonalizacja jest ważną kwestią dla NES, a współpraca z NESE mogłaby pomóc w rozwijaniu tego obszaru działań.
Szwedzkie Towarzystwo Ewaluacyjne wyraziło zainteresowanie wzmocnieniem współpracy z NESE i uczestnictwem we wspólnych inicjatywach, które przyniosłyby korzyści szwedzkim ewaluatorom.
Towarzystwo Ewaluacyjne Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (UKES) skupia się na rewizji swojej strategii, szczególnie w zakresie szkoleń i webinariów, a także poszukuje możliwości współpracy w ramach partnerstw międzynarodowych, którą może ułatwić NESE. UKES wyraziło entuzjazm dla możliwości współpracy z NESE, szczególnie w obszarze szkoleń i budowania potencjału VOPEs.
Aida wyjaśniła, że stowarzyszenie APROEVAL (Iberian Association for Professional Evaluation) zostało założone w 2014 r. przez absolwentów studiów magisterskich z ewaluacji i polityk publicznych prowadzonych na Uniwersytecie Complutense w Madrycie (Hiszpania). Ważnym elementem działalności APROEVAL było opracowanie wytycznych dotyczących wysokiej jakości ewaluacji, które były efektem pracy grupy ds. profesjonalizacji. Aida podkreśliła też znaczenie udziału APROEVAL w projekcie dotyczącym ewaluacji Kluczowych Zasad Horyzontalnych, który zaowocował partnerstwem z innymi europejskimi VOPEs oraz zbudowaniem silniejszych więzi w ramach europejskiej społeczności ewaluacyjnej. Zdaniem Aidy, NESE odgrywa kluczową rolę w komunikowaniu się z innymi VOPEs, a także wspieraniu współpracy pomiędzy tymi organizacjami oraz promowaniu profesjonalizacji ewaluacji w Europie.
Podsumowanie i kolejne kroki
Dr Tina Orfanidou z HES/NESE zakończyła spotkanie, podkreślając znaczenie współpracy i wspólnego działania na rzecz poprawy praktyk ewaluacyjnych w Europie. NESE planuje dalsze konsultacje z VOPEs, aby opracować strategię rozwoju sieci na kolejne dwa lata, koncentrując się na budowaniu potencjału ewaluacyjnego, profesjonalizacji oraz różnych inicjatywach służących wzmocnieniu współpracy europejskich VOPEs. NESE chce jak najlepiej odpowiadać na potrzeby europejskich towarzystw i planuje kolejne spotkania z nimi oraz kontynuację podjętych dyskusji. Tina zakończyła swoje wystąpienie dziękując wszystkim uczestnikom za ich wkład w przygotowanie spotkania oraz zachęcając do dalszej współpracy pomiędzy NESE a krajowymi VOPE w celu stworzenia silniejszej i bardziej zjednoczonej społeczności ewaluacyjnej w Europie.
Spotkanie NESE pokazało, że europejską społeczność ewaluacyjną cechuje duży potencjał w obszarze wzajemnego uczenia się oraz wspólnego kształtowania przyszłości ewaluacji. W tym celu istotne będzie dalsze wzmacnianie współpracy i budowanie sieci wspierających profesjonalizację ewaluacji w całej Europie.
…………………………………………………………………………….
Skład Rady Doradczej NESE w latach 2023-2025:
• Nicola Orlando, Włoskie Stowarzyszenie Ewaluacyjne (AIV), przewodniczący
- Aida El Khoury de Paula, Iberyjskie Stowarzyszenie na rzecz Profesjonalnej Ewaluacji (APROEVAL)
• Tina Orfanidou, Greckie Towarzystwo Ewaluacyjne (HES)
• Angela Wroblewski, Towarzystwo Ewaluacyjne Austrii i Niemcy (DeGEval)
• Monika Bartosiewicz-Niziołek, Polskie Towarzystwo Ewaluacyjne (PTE)
• Mihajlo Djukic, Western Balkan Evaluation Network (WBEN)
• Daniele Lamarque, Europejskie Towarzystwo Ewaluacyjne (EES)
…………………………………………….
O autorce sprawozdania:
Aida El-Khoury de Paula jest niezależną ewaluatorką i badaczką. Posiada stopień doktor nauk społecznych przyznany jej przez Uniwersytet Brazylii (UnB), a także stopień magistra socjologii (UFMG/Brazylia) oraz magistra ewaluacji programów i polityk publicznych nadany przez Uniwersytet Complutense w Madrycie (Hiszpania).
Aïda pracuje jako ewaluatorka od 2013 r., głównie w obszarze zdrowia, edukacji oraz pomocy społecznej wspierając osoby funkcjonujące w wielokulturowych i wrażliwych kontekstach. W 2014 r. dołączyła do Iberian Association of Professional Evaluation (APROEVAL), które ma siedzibę w Madrycie. W latach 2021-2023 Aida była prezeską APROEVAL, a obecnie jest członkinią Zarządu tej organizacji. W 2017 r. założyła Roboczą Grupę Tematyczną pn. „Profesjonalizacja Ewaluacji”, działającą przy Europejskim Towarzystwie Ewaluacyjnym (EES), której prace koordynowała do 2020 r. Grupa ta w 2029 r. opracowała i opublikowała zestaw wytycznych dotyczących dobrych praktyk ewaluacyjnych. Od 2016 r. Aida reprezentuje APROEVAL w sieci Europejskich Towarzystw Ewaluacyjnych (NESE), a od 2019 r. jest członkinią Rady Doradczej NESE. Od 2012 r. jest także członkinią EES.
Tłumaczenie i uzupełnienia:
Monika Bartosiewicz-Niziołek
[1] Pojęcie to jest bardziej pojemne, niż określenie „towarzystwo ewaluacyjne”, ponieważ obejmuje także nieformalne grupy, nie posiadające statusu prawnego (przyp. red.).
[2] Badanie obejmowało kilkanaście krajów (Austrię, Niemcy, Bułgarię, Czechy, Francję, Grecję, Włochy, Łotwę, Luksemburg, Północną Macedonię, Norwegię, Polskę, Serbię, Hiszpanię, Portugalię, Szwajcarię i Ukrainę).
[3] Raport z przeprowadzonego badania jest dostępny tutaj: https://pte.org.pl/wp-content/uploads/2023/10/IOCE-project_report-KHP.pdf