Zasady przewodnie Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego – końcowy etap prac dotyczących przygotowania dokumentu 

Potrzeba opracowania Zasad wykrystalizowała się w trakcie prac nad Planem Strategicznym PTE na lata 2022-2027. Uznano wówczas, że opracowane i opublikowane w 2008 roku Standardy ewaluacji, dokument który odegrał ważną rolę na pierwszym etapie upowszechniania kultury ewaluacyjnej przestał już wystarczać z punktu widzenia wymogów jej dalszego rozwoju, potrzeb dalszej profesjonalizacji środowiska ewaluatorów oraz budowania spójnego systemu ewaluacji. 

Kluczowym zadaniem w początkowej fazie prac zespołu autorskiego było określenie relacji pomiędzy standardami, zasadami i wartościami. Rozstrzygnięto, że wartości stanowić powinny fundament, na którym budowane będą zasady etyczne i standardy, a następnie kształtowane 
i rozwijane kompetencje. Zgodzono się też w kwestii konieczności odróżniania zasad od standardów ewaluacji. Dla potrzeb prowadzonych prac przyjęto, że:

• wartości to atrybuty lub cechy uważane za dobre, pożądane i ważne,
• zasady przewodnie to aksjologiczno-etyczne wyznaczniki postaw ewaluatorów na wszystkich etapach ewaluacji, od wstępnej dyskusji na temat przedmiotu i celu, poprzez projektowanie, wdrażanie, raportowanie i wykorzystanie ewaluacji, 
• standardy to zasady szczegółowe powszechnie akceptowane przez ekspertów w przeprowadzaniu i stosowaniu ewaluacji, których wdrożenie prowadzi do lepszej jakości ewaluacji,
• kompetencje to wiedza, umiejętności i dyspozycje ewaluatorów i innych uczestników procesu ewaluacyjnego, zapewniające rzetelną, odpowiadającą obowiązującym standardom ewaluację.

Uznano więc, że opracowywane Zasady przewodnie Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego powinny stanowić aksjologiczno-etyczne wytyczne, dotyczące postaw i działań jego członków/iń i służyć jako przewodnik profesjonalnego postępowania ewaluatorów/ek na wszystkich etapach ewaluacji. Powinny one również stanowić ich oręż służący do komunikowania i wyjaśniania zlecającym i innym interesariuszom kwestii etycznych, dotyczących prowadzonych ewaluacji. Jednocześnie Zasady przewodnie odzwierciedlając podstawowe wartości przyjęte i propagowane przez PTE, zarówno w działaniach indywidualnych ewaluatorów/ek, jak i w animowanych oraz realizowanych przez nich działaniach organizacyjnych, powinny także budować ewaluację jako spójny system działań społecznych. 

Zgodnie z opracowywanym dokumentem aksjologię Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego tworzą cztery filary. Pierwszy filar stanowi zestaw wartości obejmujący prawa i dobro obywateli, środowisk i organizacji społecznych (np. prawo do życia, wolność, bezpieczeństwo, równość, podmiotowość obywateli, prawa kulturowe). Drugi filar związany jest z kluczową wartością, którą stanowi odpowiedzialność wobec interesariuszy ewaluacji i społeczeństwa polskiego, a także społeczności międzynarodowej (obejmując takie wartości, jak np. dobro wspólne, sprawiedliwość społeczna, demokratyczne pryncypia ustrojowe, prawa międzykulturowe, zrównoważony rozwój). Trzeci filar to profesjonalizm i związane z nim wartości (np. kompetencje merytoryczne, niezależne myślenie, uczciwość w postępowaniu, animowanie dialogu społecznego). Filar czwarty obejmuje wartości odnoszące się do ewaluacji, jako systemu działań społecznych, który stanowi nieodzowny składnik potencjału rozwojowego nowoczesnych społeczeństw oraz czynnik kreujący ich pomyślność (np. integracja społeczna, praktyka społeczna oparta na negocjacjach
i uzgodnieniach eliminujących przymus i przemoc, relacje społeczne oparte na szacunku, wzajemnym zrozumieniu i zaufaniu). 

Z przyjętej aksjologii wynikają zasady przewodnie PTE, sprecyzowane w tekście dokumentu,  którymi powinni/y kierować się członkowie/inie towarzystwa w prowadzonej działalności ewaluacyjnej: (1) wiarygodność; (2) uczciwość; (3) przyzwoitość; (4) szacunek do ludzi; 
(5) niezależność; (6) przejrzystość; (7) odpowiedzialność za dobro publiczne; (8) profesjonalizm; (9) systemowość i metodyczność w procesie ewaluacji; (10) dialogiczność; (11) przestrzeganie wymogów jakości i poprawności; (12) użyteczność ewaluacji; (13) efektywność; (14) prawidłowe zarządzanie procesem ewaluacji.

Podkreślić trzeba, że dokumenty zawierające aksjologiczno-etyczne wytyczne dla zawodowej działalności swoich członków posiada wiele narodowych towarzystw ewaluacyjnych, wśród których wyróżnić warto zwłaszcza dokumenty amerykańskie, kanadyjskie, australijskie czy nowozelandzkie. Przygotowując Zasady korzystaliśmy z zawartych w tych dokumentach inspiracji. Wśród materiałów, które dla zespołu autorskiego były szczególnie ważną inspiracją wymienić trzeba artykuł Roberta Picciotto: The Value of Evaluation Standards. A Comparative Assessment (http://evaluation.wmich.edu/jmde/Articles).

                                                                                                       Leszek Korporowicz

---

Zasady przewodnie Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego [PDF 115kB]